Powiat kwidzyński. 101. rocznica Plebiscytu na Powiślu, Warmii i Mazurach. Symboliczny charakter uroczystości w Janowie

Mimo skromnych uroczystości Wójt Gminy Kwidzyn oraz Proboszcz Parafii św. Jana Chrzciciela w Janowie zapraszają do uczczenia pamięci działaczy polonijnych, którzy przyczynili się do utworzenia „Małej Polski”. Z tej okazji w najbliższą niedzielę, 11 lipca 2021 r., o godzinie 12.00, w kościele parafialnym w Janowie, odprawiona zostanie Msza św., po której odbędzie się uroczyste złożenie kwiatów przed mogiłą pomordowanych Janowiaków. Będzie to również okazja do zwiedzenia izby pamięci znajdującej się w Szkole Podstawowej w Janowie oraz otrzymania, wydanej w ubiegłym roku przez Bibliotekę Publiczną Gminy Kwidzyn, książki pt. „Mała Polska” Kazimierza Przyborowskiego.

Gminny Ośrodek Kultury w Kwidzynie wyjaśnia, że obowiązujące ograniczenia w zakresie organizacji imprez plenerowych skłoniły organizatorów do przeniesienia oficjalnych obchodów na dzień 11 września 2021 r. i połączenia ich z dożynkami gminnymi. Tegoroczna rocznica, obchodzona 11 lipca 2021 r. będzie miała zatem wyłącznie charakter symboliczny.

Przypomnijmy, że 11 lipca 1920 roku, na podstawie decyzji Traktatu Wersalskiego, ustalającego nowy porządek w Europie po zakończeniu I wojny światowej, na obszarze Warmii, Mazur i Powiśla odbył się plebiscyt, który miał rozstrzygnąć o przynależności tych ziem do Polski lub do Niemiec. Plebiscytem na Powiślu objęto cztery powiaty (suski, kwidzyński, sztumski, malborski). W okręgu kwidzyńskim za Polską oddano 7947 głosów (7,6%), a zdecydowana większość poparła Niemcy - 96 894 (ok. 92%). Najwięcej głosów za Polską oddano natomiast w powiecie sztumskim (19,7%).

Na niepomyślny dla Polski wynik głosowania miała wpływ proniemiecka postawa komisji alianckich (poza Francuzami), terror i propaganda niemiecka, a także ściągnięcie przez Niemców na tereny plebiscytowe ok. 200 tys. emigrantów, którzy wzięli udział w głosowaniu. Do tego należy dodać niski poziom polskiej świadomości narodowej mieszkańców terenów plebiscytowych i małe nim zainteresowanie polskiego rządu. Ponadto plebiscyt odbywał się w momencie wyjątkowo trudnym dla Rzeczypospolitej. Trwała właśnie wojna polsko-bolszewicka, która stawiała pod znakiem zapytania dalsze istnienie niepodległej Polski. Propaganda niemiecka wykorzystywała to, określając Polskę mianem „państwa sezonowego”.

W wyniku przeprowadzonego plebiscytu stronie polskiej przyznano jedynie 8 gmin. Wśród nich były powiślańskie wsie: Małe Pólko, Nowe Lignowy, Kramrowo, Bursztych i Janowo, których mieszkańcy opowiedzieli się za przyłączeniem tych ziem do Polski. W efekcie po prawej stronie Wisły wydzielono niewielki obszar obejmujący te miejscowości (wraz z portem rzecznym w Korzeniewie, ale bez wsi Korzeniewo), który włączony został w granice Rzeczpospolitej Polskiej. Ze względu na lokalizację obszar ten nazywany był „Małą Polską” lub „Rzeczpospolitą Janowską”.

Niestety za swoją patriotyczną postawę mieszkańcy tych terenów zapłacili najwyższą cenę. Na początku II. wojny światowej, w październiku i listopadzie 1939 r. niemiecka policja bezpieczeństwa pojmała janowskich działaczy polonijnych, którzy zostali następnie rozstrzelani w Lesie Szpęgawskim.