Wyprawa edukacyjna Eko-Inicjatywy. Kwidzyńskie odmiany historycznych drzew owocowych

Dla tych, którzy jeszcze nie wiedzą, w latach 2012-2014 Stowarzyszanie Eko-Inicjatywa, przy współpracy i dużym zaangażowaniu mieszkańców i pod nadzorem Ryszarda Rawskiego, pracownika ogrodu botanicznego Polskiej Akademii Nauk w Powsinie, przeprowadziło w Kwidzynie inwentaryzację pomologiczną. Inwentaryzacja oznaczała nie tylko spis i oznaczenie odmian drzew owocowych, ale przede wszystkim spotkanie z właścicielami drzew, ogrodnikami, sadownikami. Podczas inwentaryzacji dużo rozmawialiśmy o historycznych drzewach owocowych. Kto je zasadził? Skąd przybyły zrazy lub sadzonki? Jaka jest historia sadów lub ogrodów, w których rosną? Co będzie dalej z tymi drzewami? Czy nasze dzieci i wnuki poznają wspaniałe smaki ich owoców? Jak je chronić i popularyzować o nich wiedzę? W trakcie rozmów były również pytania o Ogród Botaniczny w Powsinie, miejsce pracy naszego zaprzyjaźnionego pomologa. Blisko 30 osób było zainteresowanych zbadaniem ogrodu i pogłębieniem swojej wiedzy nt. historycznych odmian oraz innych roślin, które są zgromadzone w ogrodzie. Postanowiliśmy więc zorganizować wyprawę i odwiedzić ogród PAN.

Wyjazd
Godzina 5.00. Parking przed jednym z dużych sklepów handlowych. Przy ul. 3-go Maja zaczynają się zbierać uczestnicy pierwszej kwidzyńskiej wyprawy pomologicznej. „Sklep jeszcze zamknięty, a tu już stoi kolejka…” - słyszę żartobliwy komentarz. Chętnych do udziału w wyprawie było ponad 40 osób. Po wyeliminowaniu śpiochów i tych, co się rozchorowali w wyprawie wzięło udział 36 osób.Przewodnikiem był wspominany Ryszard Rawski, który dzień wcześnie prowadził w Nowym Dworze Gd. szkolenie nt. pielęgnacji i ochrony historycznych odmian, gdyż ideę ochrony starych sadów „zaszczepiłem” także członkom Klubu Nowodworskiego. Notabene, przyjaciele z tego miasta również wzięli udział w wyprawie. Powiśle i Żuławy Razem -brzmi dobrze, i wcale nie jest to hasło wyborcze, tylko realna współpraca nad konkretnym zagadnieniem- czyli ocalaniem ginącego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego.

W ogrodzie
Godzina 10.00. Docieramy do bramy Ogrodu Botanicznego, przy ul Prawdziwka 2. Przed wyjazdem z Kwidzyna kilkakrotnie sprawdziłem prognozę pogody. Miało nie padać - padało przez całą niedzielę . Na miejscu dołącza do nas jedna z mieszkanek Kwidzyna, która kilka dni wcześniej przyjechała do Warszawy w celach rodzinnych. Znalazła ogłoszenie i postanowiła do nas dołączyć i wrócić z wyprawą do rodzinnego miasta. Do wyprawy dołączyli również nasi przyjaciele z Warszawy. Finalnie, dzielna i nie bojąca się deszczu grupa zwiedzających liczyła 42 osoby. Pan Ryszard to wspaniały przewodnik. Opowiada kwieciście o ogrodnictwie, zna ogród jak własną kieszeń i to nie tylko kolekcję historycznych odmian. Brodząc w kałużach i słuchając jego opowieści dotarliśmy do ogrodowych szklarń.

W końcu pod dachem
Spędziliśmy tu sporo czasu wsłuchując się w ciekawostki o kolekcji roślin egzotycznych, w której możemy zobaczyć rośliny z klimatu tropikalnego, subtropikalnego i suchego. Szklarnie ekspozycyjne podzielone są na 5 części i w każdej z nich posadzone są rośliny o innych wymaganiach klimatycznych i siedliskowych. Wędrując za przewodnikiem zobaczyliśmy m.in. 8 odmian cytryn (w tym odmiana cytryny o nazwie „Ręką Buddy”, której owoc przypomina dłoń), 5 odmian pomarańczy, 2 odmiany grejpfrutów, mandarynki. Idąc za przewodnikiem trafiliśmy na krzewy kawy i herbaty, których widok zaskoczył wielu młodszych uczestników wyprawy. Był także pieprz, oliwki , laur czy granat. Wszystkie te rośliny znamy z zastosowania kuchennego, ale fajnie było zobaczyć ich naturalne formy. Naszą uwagę przykuła kolekcja paproci tropikalnych, w tym gatunki paproci drzewiastych z rodzaju Dicksonia, Cyathea i Cibotium (11 gatunków). To największa kolekcja paproci drzewiastych w Polsce. Miłośnicy fuksji nie mogli nacieszyć się widokiem pięknie kwitnących kwiatów. Ciekawą grupą roślin są tropikalne pnącza z kolekcją roślin z rodzaju Bougainvillea reprezentowane przez 35 odmian o różnych barwach podkwiatków i liści oraz Thunbergia (7 gatunków). W jednej z ostatnich części szklarni zobaczyliśmy całkiem interesującą kolekcje kaktusów.

Wśród drzew owocowych
W końcu dotarliśmy do najbardziej interesującej nas części ogrodu, mianowicie kolekcji historycznych drzew owocowych, która jak się okazało składa się z trzech segmentów. W pierwszej, założonej w latach 1986-198, prezentowane są rośliny sadownicze polecane do uprawy w ogródkach przydomowych i na działkach (łącznie 63 gatunki i 174 odmiany). Rosną tu drzewa owocowe, takie jak jabłonie, grusze, brzoskwinie, śliwy, wiśnie i morele oraz krzewy malin, jeżyn, porzeczek, agrestu, leszczyny i aronii. Spośród olbrzymiej ilości odmian wybrano odporne na choroby i szkodniki, o najsmaczniejszych owocach, np. jabłonie „Liberty” i „Prima”, gruszę „Bonkreta Williamsa”, śliwę „Renkloda Ulena” czy morelę „Early Orange”. Zobaczyliśmy również kilka odmian grusz chińskich i dwie śliwy japońskie, borówki rosnące dziko, takie jak czernica i brusznica, ale także wielkoowocowe odmiany borówki amerykańskiej, np. „Bluecrop” i „Darrow” czy żurawina wielkoowocowa „Pilgrim”. Inne ciekawe gatunki, jakie mogliśmy zobaczyć to świdośliwa, dereń właściwy, pigwa, pigwowiec, aktinidię, morwa, szeferdia, rokitnik, oliwnik, głóg czy cytryniec chiński, o owocach nadających się do spożycia w stanie świeżym lub po przetworzeniu na przetwory: soki, dżemy, nalewki, susze.

Nasza Złotka też tam jest
Drugą część kolekcji (założoną w latach 1992 - 1993) stanowią historyczne odmiany jabłoni, takie jak Kosztela, Papierówka, Malinowa, Złota Reneta. Odmiany te owocują przemiennie, tzn. co drugi rok i głównie, dlatego zostały wyparte w sadownictwie wielkotowarowym przez nowoczesne odmiany. W ogrodzie zgromadzono blisko 500 starych odmian jabłoni, niektóre z nich pochodzą nawet z XVI i XVII wieku. Materiał roślinny jabłoni kolekcjonowany był w oparciu o zbieranie zrazów ze starych drzew z różnych rejonów Polski oraz siedlisk naturalnych. Dowiedzieliśmy się również, że ogród gromadzi zasoby genowe rodzaju Malus (jabłoń). Zbierane są odmiany, które zostały wyhodowane przed 1930 rokiem. Dotychczas udało się zgromadzić ponad 200 odmian. Do ogrodu trafiła również nasza lokalna odmiana jabłoni - Złotka Kwidzyńska! Trzecia część kolekcji to gatunki z rodzajów, które są dzikimi przodkami roślin sadowniczych i rodzą jadalne owoce. Zebrano tu łącznie ponad 200 gatunków jabłoni, grusz, śliw, głogów, jarzębin, wiśni, róż, porzeczek i innych, wśród nich tzw. „rajskie jabłonie” nazywane w Ameryce „krabami” o drobnych ozdobnych owocach. Piękna jest jabłoń południowochińska. W tej części kolekcji rosną także drzewa (98 osobników) azjatyckiego gatunku jabłoni Siewersa, uznawanego za jeden z głównych przodków jabłoni uprawnej, którego nasiona zebrano z naturalnych stanowisk w górach Kazachstanu.

Epilog
Mimo niesprzyjającej pogody, wyprawa była bardzo owocna. Niektóre rośliny można było zobaczyć po raz pierwszy w życiu. Byli jednak wśród nas i tacy miłośnicy, którzy w swoich prywatnych kolekcjach posiadają znaczną część roślin uprawianych w ogrodzie PANu. Zachęcam do otwierania swoich ogrodów i zapraszania sąsiadów i znaj mocy niech oglądają i podziwiają wasze sadownicze i ogrodnicze skarby